Türkiye, merkezi idare kuruluşu bakımından coğrafya durumuna, iktisadi şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre; illere (vilayetler), iller de ilçelere, ilçeler de bucaklara bölünmüştür.
İdari yapımızda, il genel idaresinin başı ve mercii Vali’dir.
Valiler il’in yönetiminden Cumhurbaşkanı’na karşı sorumludur.
Valilik görevi hem temsil makamıdır, Cumhurbaşkanı adına il’i temsil eder
hem de yürütme, icraat makamı, idari yürütme vasıtasıdır.
Ülkemizde Valilik görevi teknik olarak bu şekilde tanımlanıyor.
Böyle bir girişe, hatırlatmaya niye gerek duyduk?
Uzun bir süredir beklenen yaz dönemi Valiler kararnamesi, gecikmeli de olsa (güz’e sarktı) önceki gün Çarşamba’yı Perşembe’ye bağlayan gece, 2024/321 Sayılı Cumhurbaşkanlığı kararnamesi 19 Eylül 2024 tarihli Resmi Gazete'de yayımlandı. İçerisinde Burdur’un de yer aldığı 16 il’de Valiler değişti.
Valiler kararnamesi, Türkiye’de Valilerin atanması veya görev yerlerinin değiştirilmesi için çıkarılan resmi bir belge. Bu kararname, İçişleri Bakanlığı’nın önerisi, Bakanlar Kurulu’nun kararı ve Cumhurbaşkanı’nın onayı ile yürürlüğe giriyor. Valiler, il genel idaresinin başı olarak, hükümet kararlarının, tüzük ve kanunların il düzeyinde uygulanmasını sağlar ve denetler.
Valilik kurumu, gerek Cumhuriyet dönemi gerek Osmanlı İmparatorluğu döneminde bizim tarihimizde, idari sistemimizde önemli bir yer tutar.
‘Tarih, kültür, eğitim kenti’ Burdur’umuzda da Valiler, ilimizin gelişiminde öncü rol, misyon üstlenmişlerdir. Osmanlı döneminde ‘mutasarrıflık’ iken, Cumhuriyet’le birlikte direkt il olma hakkı kazanan vilayetlerden olan Burdur’da Valiler, Valilerin çalışmaları, görev süreleri, atama kararları hep tartışma konusu olmuş, yerel gündemi meşgul etmiştir...
Bugünkü yazımızda bir yandan geçmişe uzanarak, Burdur’daki Valiler ile ilgili bazı hatırlatmalarda bulunup, istatistiki bilgileri paylaşırken bir yandan da son atama kararına gelerek, Burdur’daki Vali değişiklikleri mevzusunu ele almaya çalışacağız.
Cumhuriyet ile birlikte Burdur’da görev yapan Valiler serisi (Dünden Bugüne Burdur Valileri) Sefa Apaydın ile başlıyor. 30.11.1921 - 22.09.1923 tarihleri arasında görev yapan Sefa Apaydın Burdur’daki görev yapan ilk Vali olarak kabul ediliyor. 01.01.1924 - 01.01.1925 yılları arasında da Faik Üstün görev yapan ikinci Burdur Valisi.
Burdur’da şimdiye kadar görev yapan Vali sayısı 51. Son atama kararı ile Burdur’un ilk kadın valisi olan Tülay Baydar Bilgihan Burdur’un 52’inci Valisi...
30.11.1921’den 19.09.2024’te uzanan 102 yıllık süreçte, 52 Vali ataması.
Burdur’da Cumhuriyet tarihi boyunca görev yapan Valilerin ortalama süresi 2 yıl.
Bu süre, her zaman tartışma konusu, yerel gündemde Burdur’da öne çıkan bir konu başlığı olmuştur.
Bizim gibi gelişme arzusu içerisinde olan, komşu illere yetişme çabası içerisinde olan bir il’de ortalama iki yıllık süre Valiler için yeterli midir? Analiz yazımızın ana fikri, odak noktası, bu sorunun cevabını bulmakta saklı...
Elbette; öncelikle şu hususu vurgulamak gerek; Valiler kararnamesi siyasi iktidarların tasarrufunda olan, sadece Burdur’a özgü değil, tüm illeri kapsayan bir yöntem. Hükümetler, Cumhurbaşkanları Vali değişikliklerini yaparken sadece Burdur’u, Burdur’un şartlarını gözeterek atama yapmıyorlar. İçinde pek çok il’in, rotasyonun olduğu bir uygulama Vali tayinleri... Bizim yazımız da; idari açıdan rutin bir uygulamanın ilimize olan etkisini ortaya koymayı amaçlıyor.
Bu noktada yönelttiğimiz suale doğru bir istikamet çizebilmek, doğru tespitler yapabilmek için çok da rakamlara boğulmadan, “Valilerin Burdur’daki görev sürelerinin kısalığına, idari istikrarsızlığa...” dikkat çekmek istiyorum.
Cumhuriyet döneminde Burdur’da görev yapan Valilerin tahlili faslında, 102 yıllık geçen süreyi kabaca beş ayrı döneme, periyotlara ayırmak mümkün... 1921 - 1950 yılları arasını Tek Parti - Erken Cumhuriyet dönemi, 1950 - 1960 yılları arası 10 yıllık Demokrat Parti iktidarı dönemi, 27 Mayıs 1960 askeri darbesi’nden sonra 12 Eylül 1980’e doğru giden 20 yıllık süreci üçüncü dönem, 1980’den 2000 yılına kadarki süreyi dördüncü dönem, 2000 ile 2024 yılları arasındaki son 24 seneyi ise; beşinci dönem diye tasnif edebiliriz.
Bu şekilde baktığımızda da yine ‘ortalama iki yıllık bir görev süresi gerçeği ile’ karşılaşıyoruz.
Tek Parti döneminde 1921 - 1950 yılları arasındaki yaklaşık 30 yıllık sürede 14 Vali görev yapmış.
1950 - 1960 yılları arasındaki 10 yıllık DP iktidarı döneminde ise; 7 Vali görev yapmış. Burada iki yıllık görev süresi ortalaması bir buçuk yıla düşüyor. 1960 -1980 yılları arasındaki 20 yıl da 10 Vali görev yapmış, ortalama görev süresi 2 yıl. 1980 ihtilali sonrası, 2000 yılana kadar ise 10 Vali Burdur’da vazifesini yerine getirirken, 2000’den bu yana son 24 yıl da ise; 12 Vali Burdur’a atanmış. 2000’li yılları değerlendirirken 3 Kasım 2002 erken genel seçimlerinden bu yana 22 yıldır kesintisiz bir şekilde iktidarda olan AK Parti, Burdur’a bu süreçte 11 Vali görevlendirmiş (rahmetli Rasih Özbek Vali iki kez görev yaptığı için bu sayı 12 diye de sayılabilir) AK Parti iktidarlarında da Burdur’da bir Vali’nin ortalama iki yıl görevde kaldığını görüyoruz.
Peki; ‘bu 2 yıl realitesini’ aşabilen Valilere de hemen göz atalım. Burdur’da iki kez görev yapan Valilerden biri olan Recai Tosyalı 1980 ihtilali öncesinde iki yılı aşan bir görev yaparken, 1990’lı yıllarda DYP - SHP koalisyon hükümeti döneminde 21.02.1992 - 17.04.1996 tarihleri arasında 4 yılı aşan Valilik yaptı.
Erken Cumhuriyet döneminin efsane Burdur Valilerinden, vurularak şehit olan Hazım Bey Burdur’da 5 yıl (26.11.1929 - 08.09.1934), 03.02.1966 - 16.09.1970 tarihleri arasında Şevket Güres 4 yıl, aradan geçen 53 yıllık süreye rağmen Burdur’da halen hatırlanan, konuşulan, tartışılan Vali’si Ömer Naci Bozkurt da 04.07.1971 - 21.06.1975 tarihleri arasında 4 yıl boyunca Burdur’da görev yapan Valilerden biri oldu.
Ve; gelelim güncele, günümüze...
2017 Haziran ayından İçişleri Bakanlığı Genel Sekreterliği görevini yürütmekte iken; 05/11/2018 - 13/08/2023 tarihleri arasında Kars Valisi olarak, aynı zamanda 02/10/2020 - 15/08/2023 tarihleri arasında Kars Belediye Başkan V. olarak, toplam da beş yıl görev yapan Vali Türker Öksüz, geçtiğimiz yıl 9 Ağustos 2023 tarih ve 2023/376 sayılı Cumhurbaşkanlığı atama kararı ile Burdur Valisi olmuştu.
18 Ağustos 2023 tarihinde Burdur’a gelerek yeni görevine başlayan Vali Türker Öksüz’ün ilimizdeki görev süresi ise; 13 ay oldu. 19 Eylül 2024 kararnamesiyle Vali Türker Öksüz, Burdur’da 1 yıl 1 ay kadar hizmet edebilme imkanı buldu.
Başta da vurguladığımız gibi; Valiler kararnamesi, Vali değişiklikleri sadece Burdur ile sınırlı olmayan, Burdur’a özgü bir karar değil. İktidarın, Sayın Cumhurbaşkanımızın pek çok kriteri, gelişmeyi dikkate alarak yetkisini kullandığı bir tercih.
Lakin; biz ise, arşivlerden, geçmişten, önceki tecrübelerimizden yararlanarak Burdur’a atanan Valilerin görev süresinin yetersiz oluşunu vurgulamak istiyorum.
Zaten; birinci seneyi il’i, Burdur’daki dinamikleri, vilayetin kapasitesini, potansiyelini öğrenme, yakından tanıma olarak değerlendirirsek, tam da Burdur’a alışan, Burdur’u öğrenen, imkanlar çerçevesinde projelerini şekillendirmeye başlayan bir Vali’nin ikinci yıl, ikinci yılın ortası gibi sürelerde değiştirilmesinin Burdur’a pek bir değer katmadığını, aksine idari istikrarsızlığın, pek çok yapısal problemi olan bir kent’te başka bir soruna daha yol açtığına inanıyoruz.
Bu durum; Burdur’da yıllardır dile getirilmesine rağmen (yerel basın arşivlerinde bugünkü yazımıza benzer haberler, beklentileri ortaya koyan yazılar var) güçlü, etkili AK Parti iktidarları döneminde de bir türlü hayata geçirilemedi. Uzun bir süre görev yapan Valilerden ziyade iki yıl da bir rotasyonun yaşandığı bir süreci çeyrek asırdır yaşıyoruz...
Valiler, zaten bu gerçeği kabullenerek, profesyonel bir şekilde mesleklerini icra etmeye çalışıyorlar. Onlar için iller, bu tür görevler geçici. Gelirler, hizmet ederler, giderler... Devletin işleyişi, çarkı böyledir. Kamu bürokrasisi bu anlayışla çalışır.
Hepsine eyvallah da; Burdur gibi gelişme, büyüme, kalkınma iddiası taşıyan illerde, bu işleyişi, realiteyi kabul etmekle birlikte Burdur’un hedeflerini yakalama, etkin icra noktasında önünü görebilen, projelerini hayata geçirebilme imkanı, fırsatı yakalayan Valilere ihtiyacımız var...
İşte; Türker Bey, tabiiki her il’in şartları, imkanları, konjönktür farklı olmakla birlikte Burdur’a gelmeden önce, beş yıl görev yaptığı Kars’ta yaptıklarıyla iz bıraktı, kalıcı eserler bıraktı. Bir benzeri de burada olabilirdi. Burdur’da da daha farklı başarı hikâyeleri eklenebilirdi.
Vali Türker Öksüz, devlet - millet bütünleşmesi, temsil kabiliyeti, şu zor ekonomik koşullarda bile devleti, milleti önceleyen tasarrufçu duruşu, yetkisini kullanan bir kamu yöneticisi profili çizdi.
Eğer; görevine devam edebilseydi, eğitim projeleri ile turizm vizyonunun meyvelerini de almaya başladığı bir sürece girmiştik. Salda Gölü’ndeki balon hamlesine, tanıtım atağına şehir merkezindeki en merkezi nokta Cumhuriyet Meydanı’ndaki İl Özel İaresi binasına yeni bir bakış açısı, vizyon eklenebilirdi. Yine hazırlıklarını sürdürdüğü Burdur Gölü kenarındaki büyük ölçekli projesi, kenti daha cazip bir noktaya taşıyabilirdi...
Burdur’un gelişimi noktasında aslında Vali değişiklikleri bir bakıma bizim için, Burdur’un dinamikleri için bir öz eleştiri, sorgulama fırsatı.
Dediğimiz gibi; Valiler değişiyor da, biz ne yapıyoruz?
Burdur’un en öne çıkan temel sorunlarının çözümü noktasında Burdur’daki dinamikler, bileşenler neler yapıyoruz? Kamu kurumları, siyasiler, yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları, meslek odaları, üniversite, muhtarlar, özel sektör, basın, listeyi daha da uzatabiliriz, kısacası geniş yelpazede hepimiz Burdur için ne yapıyoruz? Sorunlarımıza, bu il’in değerlerine, potansiyeline yeterince sahip çıkıyor muyuz?
Dertleniyor muyuz? Birlikte hareket edebiliyor muyuz?
‘Ortak Burdur ideali ‘ etrafında kenetlenebiliyor muyuz?
Bu sorular, kilit sorular. Bu suallere doğru, gerçekçi yanıtlar verebildiğimizde, Burdur’a sahip çıkabildiğimizde, Vali tayinleri, değişiklikleri asıl mevzu, odak konu olmaktan çıkar.
